Czym jest mikroflora jelitowa, od czego zależy jej stan, i jaki ma wpływ na zdrowie całego organizmu?

Głównymi czynnikami wpływającymi na skład i jakość mikroflory są: wiek, stosowanie antybiotyków, ilość i jakość wypróżnień, styl życia, czynniki genetyczne a przede wszystkim dieta. Aby mikroflora w naszym organizmie pozostała w równowadze i pełniła swoją funkcję, obecność trzech grup mikroorganizmów, czyli pożyteczne (np. pałeczki z rodzaju Lactobacillus), oportunistyczne (np. pałeczki z rodzaju Bacteroides), chorobotwórcze (np. z rodzaju Clostridium) są niezbędne. Brak równowagi pomiędzy pożytecznymi mikroorganizmami jelitowymi a mikroorganizmami chorobotwórczymi lub potencjalnie chorobotwórczymi, nazywamy dysbiozą jelitową ^{1, 2}. Jednym z najistotniejszych czynników prowadzących do dysbiozy jest terapia antybiotykowa. Większość naukowych badań wskazuje na to, iż na kondycje mikrobiomu przewodu pokarmowego ma antybiotykoterapia. Zauważono, że antybiotykoterapia wraz z lekami o wysokim spektrum działania nie doprowadza całkowicie do wyjałowienia przewodu pokarmowego ³, ale struktura mikrobiomu zostaje w bardzo znaczący sposób zmieniona. Objawia się to m.in. wzdęcia, bóle brzucha, biegunka poantybiotykowa najczęściej wywołana przez C. Difficile, zaburzenia metabolizmu, zmniejszone wchłanianie witamin oraz nadmierny rozrost flory drożdżowej ^{4, 5}. Niestety stosowanie antybiotyków zmniejsza całkowitą liczbę̨ bakterii w przewodzie pokarmowym oraz zmienia jego skład. Natychmiast ogranicza też zróżnicowanie gatunkowe mikrobiomu przewodu pokarmowego ^{6, 7}.

Mikroflora – jak powstaje?

Już od narodzin noworodek ma określoną mikroflorę jelit ze względu na sposób porodu: czy to cesarskie cięcie czy poród naturalny oraz sposób karmienia: karmienie piersią czy mlekiem modyfikowanym. Najistotniejszą rolę odgrywa mikroflora dróg rodnych matki ^{8, 9}. Pierwszy rok życia dziecka ze względu na stały sposób karmienia nie ma zbytnio wpływu na mikroflorę, ponieważ jest słabo zróżnicowana i ulega ciągłym zmianom. Z wiekiem dziecka ilość i zróżnicowanie bakterii ulega wzrostowi, a skład mikrobiomu jelit staje się stabilny. W przewodzie pokarmowym człowieka występuje około 10^13–10^14 mikroorganizmów, a to stanowi od 500 do 1000 gatunków. To właśnie one tworzą tzw. genom bakteryjny, czyli mikrobiom. W 2001 roku Joshua Lederberg zaproponował pojęcie „mikrobiom” jako określenie całości ekosystemu komensalnych, symbiotycznych i chorobotwórczych drobnoustrojów obecnych w organizmie człowieka ¹⁰. Jelita posiadają ogromną powierzchnię aż 200m^2 11. Dlatego też układ pokarmowy zapewnia idealne warunki pod względem wilgotności czy temperatury oraz, ze względu na swoje możliwości wykorzystywany jest jako składnik odżywczy przez bakterie. Mikroflora jelitowa człowieka zmienia się na różnych odcinkach przewodu pokarmowego. Skład mikroflory jelitowej różni się w zależności od miejsca jej występowania. Największa ilość bakterii znajduje się w jelicie grubym, natomiast kwaśne środowisko żołądka charakteryzuje się stosunkowo małą ilością mikroorganizmów. Mikroflora jelitowa ma ogromne znaczenie w procesie trawienia, czyli pozyskiwania energii z tego co jemy. Odpowiada również za fermentację niestrawionych składników pokarmu oraz śluzu wytworzonego przez nabłonek jelitowy ¹².

Dieta – jak wpływa na mikroflorę?

Najistotniejszą kwestią, która ma wpływ na skład flory jelitowej to przede wszystkim dieta. To co jemy, czyli: rodzaj, skład i ilość przyjmowanego pokarmu ma duże znaczenie i wpływ.

Na pewno nie służy dieta bogata w węglowodany a uboga w błonnik oraz dieta wysokotłuszczowa, która powoduje wzrost bakterii z rodzaju Firmicutes i Proteobacteria, a spadek Bacterioidetes ^{13, 14} oraz bardzo szybko prowadzi do zaburzenia składu mikroflory Jelitowej. Dieta bogatobiałkowa i ubogowęglowodanowa prowadzi do niedoboru bifidobakterii ¹⁵. Na ilość bakterii oprócz sposobu odżywiania się mają wpływ również: leki, radioterapia, chemioterapia, przebyte infekcje, a także choroby przewodu pokarmowego.

Dbanie o florę bakteryjną zależy tylko od nas samych. To, jaki tryb życia prowadzimy i co jemy może mieć istotny wpływ na stan naszego zdrowia. To co możemy zrobić w pierwszej kolejności to podsumować nasz codzienny jadłospis. Aby usprawnić działanie flory bakteryjnej powinny znaleźć się produkty bogate w bakterie kwasu mlekowego Lactobacillus sp. czyli nie zapominajmy o włączeniu do diety przetworów mlecznych jak jogurt, maślanka, zsiadłe mleko, kefir. Dobrym źródłem bakterii kwasu mlekowego są również kiszonki, kapusta kiszona, ogórki kiszone i kwas chlebowy.

Jednak jeśli nie potrafimy zbilansować odpowiednio swojej diety warto pomyśleć o produktach (suplementach) o właściwościach probiotycznych, które muszą zawierać przynajmniej 10 mln (107) Bifidobacterium lub 100 mln (108) Lactobacillus. Na etykiecie powinno widnieć: rodzaj, gatunek i szczep bakterii, np. Bifidobacterium (rodzaj) breve (gatunek) BR03 (szczep). Dobry probiotyk powinien zawierać około 10 milionów żywych komórek bakteryjnych w jednym mililitrze.

Mikroflora – jak jeść, żeby ją wspierać?

Kolejna kwestia, pomagająca zadbać o dobry skład i jakość naszej mikroflory jest spożywanie produktów o właściwościach prebiotycznych np. czosnek, por, cebula oraz rośliny strączkowe, ponieważ są cennym źródłem witamin i składników mineralnych oraz regenerują mikroflorę. Oprócz spożycia w. w składników pokarmowych warto pamiętać, aby jeść powoli, regularnie, pić wodę co najmniej 1,5 litra/dziennie. Nie jeść w pośpiechu, stresie bo to jest przyczyną połykania powietrza i powstawania gazów.

Zmiany w diecie oraz zmiana trybu życia a szczególnie włączenie do diety probiotyków przynosi szereg korzyści m.in.: bakterie z rodzajów Lactobacillus oraz Bifidobacterium mogą zapobiegać infekcjom wywoływanym przez pałeczki Listeria ¹⁶.

Z badań wynika, że działalność metaboliczna jelitowego mikrobiomu może dostarczać nawet 10% energii ¹⁷. Bakterie dostarczają jednak nie tylko składników odżywczych, lecz także niezbędne dla człowieka witaminy takie jak K, B1, B6, B12 czy kwas foliowy. Według danych WHO w 2015 roku z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego zmarło około 20 mln osób ¹⁸. Wyniki prowadzonych coraz liczniej badań klinicznych potwierdzają istnienie związku pomiędzy florą bakteryjną jelit a chorobami układu sercowo-naczyniowego. Korzystne efekty prozdrowotne wynikające z modulacji flory jelitowej za pomocą probiotyków, mogą okazać się dobrą strategią w leczeniu i zapobieganiu CSN.

Literatura:

• ¹Krakowiak O., Nowak R., Mikroflora przewodu pokarmowego człowieka – znaczenie, rozwój, modyfikacje, Postępy Fitoterapii 2015, 3:193-200
• ²Wołkowicz T., Januszkiewicz A., Szych J., Mikrobiom przewodu pokarmowego i jego dysbiozy jako istotny czynnik wpływający na kondycję zdrowotną organizmu
• ³Croswell A, Amir E, Teggatz P i inni. Prolonged impact of antibiotics on intestinal microbial 
ecology and susceptibility to enteric Salmonella infection. Infect Immun 2009; 77: 2741-53.
• ⁴Levy J. The effects of antibiotic use on gastrointestinal function. Am J Gastroenterol. 2000; 95: 8-10.
• ⁵Sullivan A, Edlund C, Nord CE. Effect of antimicrobial agents on the ecological balance of human 
microflora. Lancet Infect Dis 2001; 1: 101-14.
• ⁶Antonopoulos DA, Huse SM, Morrison HG i inni. Reproducible community dynamics of the gastrointestinal microbiota following antibiotis perturbation. Infect Immun 2009; 77: 2367-75
• ⁷Croswell A, Amir E, Teggatz P i inni. Prolonged impact of antibiotics on intestinal microbial 
ecology and susceptibility to enteric Salmonella infection. Infect Immun 2009; 77: 2741-53.
• ⁸Huurre A, Kalliomaki M, Rautava S i inni. Mode of delivery: effects on gut microbiota and hu- moral immunity. Neonatology 2008; 93: 236-40.
• ⁹Mandar R, Mikelsaar M. Transmission of mother’s microflora to the newborn at birth. Biol Neonate 1996; 69: 30-5.
• ¹⁰Peterson J, Garges S, Giovanni M i inni. The NIH Human Microbiome Project. 2009; 19: 2317- 23.
• ¹¹Gebbers JO, Laissue JA. Immunologic structures and functions of the gut. Schweiz Arch Tier- 
heilkd 1989; 131: 221-38.
• ¹²O’Hara A., Shanahan F.: The gut flora 
as a forgotten organ. EMBO 2006; 7: 
688–693.
• ¹³Drosos I, Tavridou A, Kolios G. New aspects on the metabolic role of intestinal microbiota in the deve- lopment of atherosclerosis. Metabolism. 2015; 64(4): 476–481, doi: 10.1016/j.metabol.2015.01.007, inde- xed in Pubmed: 25676802.
• ¹⁴Kobyliak N, Conte C, Cammarota G, et al. Probio- tics in prevention and treatment of obesity: a critical view. Nutr Metab (Lond). 2016; 13: 14, doi: 10.1186/ s12986-016-0067-0, indexed in Pubmed: 26900391.
• ¹⁵Tilg H., Moschen A., Kaser A.: Obesity and the microbiota. Gastroenterology 2009; 136: 1476–1483.
• ¹⁶Zoetendal EG, Vaughan EE, de Vos WM. A microbial world within us. Mol Microbiol 2006; 59: 1639-50.
• ¹⁷Serino M, Blasco-Baque V, Nicolas S, et al. Far from the eyes, close to the heart: dysbiosis of gut micro- biota and cardiovascular consequences. Curr Cardiol Rep. 2014; 16(11): 540, doi: 10.1007/s11886-014- 0540-1, indexed in Pubmed: 25303894.