Jedzenie to więcej, niż biologiczna potrzeba człowieka. To także sposób, by jak najdłużej cieszyć się dobrym zdrowiem, odbudować je, kiedy szwankuje, i odzyskać sprawność fizyczną. Mówi się, że „jesteś tym, co jesz”. Jeśli należysz do osób prowadzących zdrowy styl życia, zapewne wybierasz tylko sprawdzone produkty, a być może także żywność wzbogaconą o składniki odżywcze. To działania, które mają na celu zbliżyć nas do celu – dłuższego i zdrowszego życia.

Termin „zdrowa żywność” jest dzisiaj tak popularny, że można właściwie mówić o kulcie racjonalnego odżywiania. Zwracamy uwagę nie tylko na wartość kaloryczną, ale skład i wynikające z niego korzyści zdrowotne. Dlatego dzisiaj coraz częściej mówi się o nowej żywności. Według artykułu Jana Gawęckiego „Żywność nowej generacji a racjonalne żywienie”, „Novel Food” to rodzaj żywności nowej generacji, która jest określana mianem żywności innowacyjnej, wytworzonej za pomocą nowoczesnych technologii i procesów produkcyjnych.¹

Czym dokładnie jest „nowa żywność”?

Do nowej żywności według klasyfikacji Gawęckiego² zalicza się:

• żywność transgeniczną – produkty, które składają się z organizmów genetycznie modyfikowanych lub ich części i zawierają białka lub DNA tych organizmów,
• żywność funkcjonalną – produkty spożywcze i napoje wykazujące udokumentowany korzystny wpływ na zdrowie ponad ten, który wynika z obecności w nich składników odżywczych uznawanych za niezbędne,
• żywność wygodną – produkty gotowe do bezpośredniego spożycia lub wymagające niewielkiej obróbki kulinarnej, porcjowane i pakowane w sposób szczególnie dogodny dla konsumenta (mogą to być zarówno wyroby o dużym stopniu przetworzenia, jak i mało przetworzone artykuły do szybkiego spożycia).

Przykładem nowej żywności jest żywność modyfikowana genetycznie, mięso in vitro czy białka z pojedynczych komórek. Jednostki naukowo-badawcze odpowiedzialne za ocenę nowej żywności w Polsce to: Instytut Żywności i Żywienia, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy.

Żywność funkcjonalna – definicja

Definicja żywności funkcjonalnej, powstała w 1991 r. w ramach europejskiego programu FUFOSE (Functional Food Science in Europe)³>, mówi, że:

„Żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie stanu zdrowia, samopoczucia i/lub zmniejszeniu ryzyka chorób”.

Według Europejskiego Konsensusu Naukowej Koncepcji Żywności Funkcjonalnej⁴, za żywność funkcjonalną możemy uznać taką, która zawiera składniki o znanych właściwościach fizjologicznych, do tego wykazuje działanie profilaktyczne, ale nie ma właściwości leczniczych.

Żywność funkcjonalna może być wzbogacona w takie składniki jak:

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3,
• witaminy,
• mikroelementy,
• błonnik pokarmowy,
• oligosacharydy (należą do grupy prebiotyków i są substancją stanowiącą pożywkę dla bakterii probiotycznych),
• probiotyki,
• cholinę i lecytynę,
• substancje fitochemiczne.

Przyjmuje się, że żywność nowa powinna być produktem spożywczym konwencjonalnym. Dzięki temu może być (i powinna być) elementem codziennej diety. Ponadto powinna wykazywać korzystny wpływ na procesy fizjologiczne organizmu, w szczególności: zwiększać odporność, przeciwdziałać chorobom, sprzyjać dobrostanowi fizycznemu i psychicznemu, wspierać leczenie określonych chorób oraz spowalniać procesy starzenia się organizmu.

Przykłady żywności funkcjonalnej

Żywność funkcjonalną nazywa się czasem żywnością projektowaną do określonych potrzeb organizmu (designer foods). Wyłaniają się tu trzy główne grupy, różniące się wpływem na organizm, a mianowicie produkty wspierające układ pokarmowy, produkty wspierające układ krążenia, produkty wspierające układ odpornościowy.

W segmencie żywności funkcjonalnej ważne miejsce zajmują produkty przeznaczone dla osób z chorobami krążenia. Ich głównymi składnikami bioaktywnymi są fitosterole, stanole, kwasy tłuszczowe omega-3, soja, błonnik, flawonoidy i polifenole oraz peptydy i kwas γ-aminomasłowy. W tej kategorii znajdziemy głównie margaryny, jogurty, soki i pieczywo.

Uniwersalną grupę produktów stanowią napoje energetyzujące zawierające kofeinę, taurynę, inozytol, guaranę, glukuronolakton oraz karnitynę. Wzbogacone są witaminami z grupy B, które wspierają układ nerwowy i likwidują objawy zmęczenia. Sięgać po nie mogą zarówno osoby aktywnie uprawiające sporty, jak i osoby zmagające się ze spadkiem koncentracji w pracy. Pamiętajmy jednak, że takie napoje mają dobrze udokumentowane krótkotrwałe działanie pobudzające, ponadto spożywanie ich w nadmiernej ilości nie jest zalecane.

Szczególne miejsce w żywności funkcjonalnej zajmują produkty anti-aging, a więc spowalniające procesy starzenia się organizmu, oraz produkty przeznaczone dla osób zmagających się ze stresem. Jest to stosunkowo młoda grupa produktów, która doskonale wpisuje się w trend dbania o siebie, samopoczucie oraz urodę.

Ponadto jest grupa produktów dla osób zagrożonych lub leczących się na osteoporozę – te zawierają wapń, magnez oraz probiotyki i witaminę D. Ciekawym przykładem są też produkty zapewniające komfort i relaks. Oznacza to, że żywność funkcjonalna pomaga zachować nie tylko fizyczną, ale i duchową formę.

Żywność probiotyczna

Nie brakuje również żywności zawierającej probiotyki i prebiotyki. Żywność probiotyczna jest przydatna w przypadku regulacji pracy układu pokarmowego. Jej zadaniem jest poprawienie funkcjonowania jelita grubego, co ma zapobiec powstawaniu chorób układu pokarmowego. Zaliczamy tu przede wszystkim jogurty, napoje, lody probiotyczne oraz płatki śniadaniowe z prebiotykami.

Tego typu produkty zawierają żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej, a zwłaszcza szczepy Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei, Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus plantarum oraz Bifidobacterium bifidum.

Zasady zdrowego stylu życia

Koncepcja żywności funkcjonalnej wywodzi się z kultury Wschodu, w której uważano, że pożywienie można wykorzystywać jako lekarstwo. Powszechnie uważa się, że prekursorem w tej kategorii był hipoalergiczny ryż, wyprodukowany przez japońską firmę na początku lat 90. Zainteresowanie tego typu produktami wywołało dynamiczny rozwój segmentu żywności funkcjonalnej na całym świecie, który trwa do dziś.

Sposób żywienia nie jest już tylko realizacją podstawowej potrzeby człowieka, jaką jest dostarczanie pokarmu. Jest to natomiast styl życia, który obejmuje wypracowanie dobrych nawyków żywieniowych. Tylko wtedy możemy mówić, że dobrze zbilansowana i zrównoważona dieta przyniesie efekty.

Po żywność funkcjonalną nie powinniśmy sięgać, kiedy nie mamy czasu na zdrowy styl życia. Jej zadaniem nie jest zastępowanie zdrowej diety, a jej uzupełnienie. O wzbogacaniu posiłków i wybieraniu produktów zaprojektowanych powinniśmy pomyśleć zwłaszcza, kiedy żyjemy w biegu i nie mamy czasu na myślenie o pełnowartościowych, zdrowych posiłkach i często zaspokajamy głód wysokoprzetworzoną żywnością.

Zapobiegaj i lecz – zdrowym odżywianiem

W wyniku niewłaściwego odżywiania, niskiej aktywności fizycznej, spożywania alkoholu, palenia tytoniu i przez stres psychiczny powstają choroby zwane chorobami stylu życia. Zaliczamy do nich m.in. miażdżycę, zawał serca, nowotwory i zaburzenia psychiczne. Możemy im zapobiegać, ale musimy nauczyć się dokonywać słusznych wyborów.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) styl życia aż w 52 proc. wpływa na stan zdrowia⁷. Niestety z raportu GfK⁸ poświęconego identyfikacji zwyczajów zakupowych w zakresie zdrowego i ekologicznego odżywania wynika, że jedna piąta gospodarstw domowych wciąż odżywia się niezdrowo. A przecież odpowiednia dieta w połączeniu z aktywnością fizyczną pomaga uniknąć rozwoju wielu chorób, takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby układu krążenia i wiele innych. Nie wspominając o tym, że zdrowy tryb życia jest gwarancją dobrego samopoczucia.